Yeni bir uluslararası tuzak: TİSA
Hizmetlerin Ticareti Anlaşması (The Trade in Services – TISA) Dünya Ticaret Örgütü (WTO) üyesi ülkelerin içinde olduğu bir dizi görüşmeyi ifade etmektedir. Bu görüşmeler, hizmet ticaretini daha da liberalleştirme amacı taşımaktadır. İlk olarak Birleşik Devletler ve Avusturya tarafından 2012’nin başlarında önerilen TISA WTO görüşmelerinde süregelen bir çıkmaza cevap olarak gündeme gelmiştir. Hizmet Ticareti Genel Anlaşması’nı (GATS) genişletme tartışmaları da bu kapsamdadır. Bu anlaşma yatırımcılara ve şirketlere ve taraf ülkelerin pazarlarına özgürce erişebilme konusunda yasal olarak bağlayıcı garantiler sunmayı ve yabancı ve yerli yatırımcılar için eşit şartlar sağlamayı ve hükümetlerin kamusal ve özel sektördeki hizmet sağlayıcıları arasında ayrım yapmamasını sağlamayı amaçlamaktadır.
Hangi ülkeler katıldılar?
Haziran 2013 itibariyle, TISA görüşmelerinin katılımcıları Avustralya, Kanada, Şili, Tayvan, Kolombiya, Kosta Rika, Avrupa Birliği, Hong Kong, İzlanda, İsrail, Japonya, Meksika, Yeni Zelanda, Pakistan, Panama, Paraguay, Peru, Kore Cumhuriyeti, İsviçre, Türkiye ve Birleşik Devletler’dir.
Görüşmelerin durumu nedir?
TISA’nın sadece katılımcılar arasında sağlanmış bir anlaşma değil Dünya Ticaret Örgütü sisteminin tam bir parçası olmasını isteyen ve GATS’ın yerini alabileceğinde anlaşan bu ülkeler arasındaki keşif görüşmeleri sürüyor. Resmi görüşmeler 2013’ün başında başladı. Taraflar anlaşmayı 2014 yılı içinde tamamlamayı amaçlıyor.
TISA hangi hizmet kollarını kapsıyor?
TISA’nın amacı hiçbir hizmet alanını en baştan dışarıda bırakmadan en geniş ve kapsayıcı hale gelmektir. Potansiyel olarak bu nedenle, tüm hizmet kolları dahil edilebilir. Eğitim ve sağlık kimi kamu hizmetleri de buna dahildir. Oldukça kapsayıcı olmayı hedeflerken kimi ülkeler bir dizi öncelikli alanın belirlenmesine odaklanıyor. AB ve Avusturalya’nın ortak önerisi 10 konunun öncelikli olmasını öngörüyor: profesyonellerin sınır ötesi hareketi, ulusal regülasyon ve şeffaflık, finansal hizmetler, mesleki hizmetler, bilgi ve iletişim hizmetleri, ulaşım ve lojistik hizmetleri, denizcilik hizmetler, çevre hizmetleri, enerji hizmetleri ve kamu alımları.
Eğitim hizmetleri TISA kapsamında mı?
TISA’nın geniş kapsamı eğitim hizmetlerinin de dolaylı ya da doğrudan dahil edilebileceğini göstermektedir. Eğitim, hizmetin liberalizasyonunun hükümetlerin nitelikli eğitim sunma ve denetleme özelliklerini sınırlayacağına ilişkin meşru kaygı nedeniyle, GATS kapsamının en dışında kalabilen sektörlerden biri olmuştur. Ne var ki, özel sektör lobi grupları ve birçok ülke eğitimde de daha fazla ve derin serbestleşme taahhütlerinden yanalar. Son olarak, örneğin, Birleşik Krallık hükümeti iç eğitim strateji politikasında şu şekilde belirtti:
“Birleşik Krallık’ın eğitim hizmet sektöründeki avantajları en iyi şekilde kullandığından emin olmak için, hükümet şuan ve gelecekte ticaret görüşmelerinin üçüncü ülke piyasalarında eğitim hizmet sağlayıcılarının karşılaştıkları engellerin kaldırılması için işlevselliklerini sağlamak üzere aktif olarak çalışacaktır.”
Kamu hizmetleri genellikle TISA tipi anlaşmaların dışında tutulmaz mı?
TISA “hükümet yetkisinde sunulan hizmetlerin” genellikle istisna tutulduğu GATS anlaşmasına dayanıyor. Bu istisna hali oldukça dar anlamda olmakla birlikte, bu hizmetler ticari kapsamda ve diğer sağlayıcılarla rekabet halinde sunulmayan hizmetler olarak tanımlandıkları için çelişen yorumlamalara maruz kalmıştır. Başka bir deyişle, bir ülkenin eğitim sisteminin bir bölümü ticari ya da paralı hale geldiyse ya da özel okullar söz konusuysa, eğitim alanı bu istisna halinden faydalanamayabilir. Birçok eğitim sisteminin kar merkezli olan ve olmayan ve kamusal, özel, ticari hizmet sunumlarının bir bileşkesi olduğu düşünülürse, eğitim sektörünün birçok ülkede bu genel istisna durumundan faydalanamayacağı ortaya çıkar.
TISA eğitim açısından hangi riskleri barındırıyor?
Eğitim hizmetlerini herhangi bir ticaret anlaşmasına dahil etmek her zaman ciddi endişeleri içinde taşır. Ticari kurallar yasal olarak bağlayıcıdır ve ticarileştirmeye ve özelleştirmeye ilişkin baskıları devreye sokma ya da baskıları yoğunlaştırma etkileri vardır. Örneğin, pazara erişim konusundaki kuralları, eğitim hizmetlerine özel ve kâr amaçlı okulların ya da kurumların girişini engellemeyi ya da bunların girişini düzenlemeyi önüne koymuş ülkelerin bu konudaki yeteneklerini kısıt altına alır. TISA özel sektör ve kamu arasında “rekabetsel anlamda tarafsızlık” ya da ticari anlamda eşit şartlar sağlamayı amaçlar ki bunun anlamı da hükümetlerin artık kamu okullarına öncelik vermesinin önüne geçilmesidir.
Ticaret anlaşmaları aynı zamanda yetkililerin eğitimin niteliğini belirlemesinde de olumsuz etkileri olabilir. TISA tıpkı GATS gibi herkes için açık pazarı garanti altına alarak hizmetlerde serbest ticareti garantiye almayı hedeflemektedir. Ne var ki, yabancı eğitim şirketlerinin piyasaya dizginlenmemiş bir şekilde girişi ile hükümetler niteliği tartışılır durumda olan tedarikçi seli ile karşı karşıya kalabilir.
Başka riskler de var mı?
TISA’da diğer sektörler için söz konusu edilen taahhütler eğitimin sunulmasında da etkisini gösterebilir. Dünyanın birçok bölgesinde eğitim sistemleri küresel finansal kriz ve bağlı daralma ile başa çıkmaya çalışmaktadır. Şaşırtıcı bir biçimde TISA finansal sektörü de başka bir krizin önüne geçebilecek düzenleyicileri ortadan kaldırarak serbestleştirmeyi hedeflemektedir.
Sendikalar ve TISA
Eğitim Enternasyonali, TISA görüşmelerini aktif olarak gözlemliyor ve eğitimin ve diğer kamu hizmetlerinin kapsamlı bir şekilde görüşmelere dahil edilmesini engellemeye çalışıyor. Kamu hizmetleri Enternasyonali PSI, TISA’nın kamu hizmetleri için neden zararlı olacağını ortaya koyacak araştırma ve analizler ortaya koymaya çalışıyor.
Eğer ülkeniz TISA görüşmelerine dahil edilmişse, hükümet yetkilileri ile bağlantı kurarak eğitimin ve diğer kamu hizmetlerinin neden dışarıda bırakılması gerektiğini açıklayınız. WTO üyesi olan ancak TISA görüşmelerine dahil olmayan ülkelerdeki üyelerimiz, yetkililerle görüşmelerde bulunarak bu görüşmelere dahil olmayacakları yönünde güvence almalılar.
