Image Map

Türkiye’nin Uluslararası Çalışma Örgütü Karnesi

Çalışma hayatıyla ilgili uluslararası asgari standartlar oluşturan ve işçi, işveren ve hükümet temsilcilerinden oluşan üç taraflı bir örgüt olan Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 105. Uluslararası Çalışma Konferansı 30 Mayıs-10 Haziran 2016 tarihleri arasında Cenevre’de toplanıyor.

Konferansa DİSK adına DİSK Genel Sekreteri Arzu Çerkezoğlu, DİSK Yönetim Kurulu Üyesi ve Uluslararası İlişkiler Dairesi Başkanı Alaaddin Sarı, Lastik İş Genel Başkanı Abdullah Karacan, Lastik İş Toplu Sözleşme ve Eğitim Dairesi Müdürü Üzeyir Ataman ve DİSK Uluslararası İlişkiler Dairesi Müdürü Kıvanç Eliaçık katılacak.

Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Dairesi’nin (DİSK-AR), konuyla ilgili olarak hazırladığı  rapor aşağıdadır.

ÖZET

Türkiye’nin ILO Karnesi Zayıf!

Türkiye ILO Sözleşmelerini En Çok İhlal Eden Ülkelerden

  • Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 105. Uluslararası Çalışma Konferansı 30 Mayıs-10 Haziran 2016 tarihleri arasında Cenevre’de toplanıyor.
  • Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) çalışma hayatıyla ilgili uluslararası asgari standartlar oluşturan ve işçi, işveren ve hükümet temsilcilerinden oluşan üç taraflı bir örgüt.
  • Uluslararası Çalışma Konferansı sırasında üye ülkelerin ILO sözleşmelerine uyumu ve çalışma haklarına ilişkin ihlaller denetleniyor.
  • Türkiye 1932 yılından bu yana ILO üyesi. Ancak Türkiye’nin ILO Sözleşmelerine uyum karnesi zayıf. Türkiye, özellikle sendikal haklara ilişkin ILO sözleşmelerini yoğun biçimde ihlal ediyor.
  • Onaylanan ILO sözleşmeleri Anayasanın 90. Maddesine göre iç hukukun üstünde yer alıyor. Uyuşmazlık durumunda öncelikle ILO sözleşmelerinin uygulanması gerekiyor.
  • ILO sözleşmelerinin sadece yüzde 31’ini onaylayan Türkiye, ILO sözleşmelerini en çok ihlal eden ülkeler arasında yer alıyor.
  • Türkiye sık sık ILO denetim organları olan Uzmanlar Komitesi ve Aplikasyon Komitesi raporlarında ve gündeminde yer alıyor.
  • 1995-2015 arasında Türkiye 14 kez Aplikasyon Komitesi gündemine alınan Türkiye, AKP hükümetleri döneminde ise yedi kez Aplikasyon Komitesinde incelenmeye alınmıştır. AKP döneminde  Aplikasyon Komitesi gündemine alınma gerekçelerinden 6’sı sendikal haklara ilişkin  87 ve 98 sayılı sözleşmelerinin ihlali nedeniyledir
  • Türkiye 2005-2015 arasında ILO sözleşmelerini ihlal ettiği için Aplikasyon Komitesi gündemine en çok alınan ilk 5 ülke arasında. Türkiye sendikal hak ihlallerinde Belarus, Guatemala, İran ve Myanmar ile aynı kategoride yer alıyor.

TÜRKİYE’NİN ILO KARNESİ

Uluslararası Çalışma Örgütü ILO’nun 105. Uluslararası Çalışma Konferansı 30 Mayıs-10 Haziran 2016 tarihleri arasında İsviçre’nin Cenevre kentinde toplanıyor. İşçi, işveren ve hükümet temsilcilerinden oluşan üç taraflı, üçlülük ilkesine dayalı bir örgüt olan ILO 1919 yılında kuruldu.  Çalışma hayatına ilişkin uluslararası asgari standartlar getiren sözleşmeler kabul eden  ve bunların denetimini yapan ILO’nun 187 üyesi bulunuyor. Türkiye 1932 yılından bu yana ILO üyesi. Uluslararası Çalışma Konferansı ILO’nun en üst organı ve uluslararası çalışma parlamentosu niteliğinde. Konferansa her üye ülkeden bir işçi, bir işveren ve iki hükümet delegesi katılıyor. Konferansta uluslararası çalışma sözleşmeleri kabul ediliyor ve bu sözleşmelere ilişkin üye ülkelerin uygulamalarına ve ihlallerine ilişkin denetim yapılıyor.

Tablo 1: Temel ILO Sözleşmeleriilo1

ILO bugüne değin uluslararası çalışma standartlarına ilişkin 189 sözleşme ve 204 tavsiye kararı kabul etti. Bu sözleşme ve tavsiye kararları uluslararası çalışma hukukunun asgari standartlarını oluşturuyor.

Çalışma hayatının çeşitli yönlerine ilişkin standartlar oluşturan ILO sözleşmelerinin sekizi temel ILO sözleşmeleri olarak kabul ediliyor. 8 Temel Sözleşme sendikal haklardan ayrımcılığa, zorla çalıştırmadan, çocuk işçiliğine kadar çalışma hayatının en hassas yönlerine ilişkin standartlar getiriyor. Sekiz temel ILO sözleşmesi çalışma hayatında temel ve öncelikli insan haklarını kapsıyor (Tablo 1).

Türkiye Tarafından Onaylanan ILO Sözleşmeleri

Türkiye bugüne değin 189 sözleşmenin 59’unu onaylamış olup bu sözleşmelerin 53’ü yürürlüktedir. Türkiye’nin ILO sözleşmelerini onaylama oranı yüzde 31’dir (Grafik 1). Türkiye’nin ILO sözleşmelerini onaylama oranı son yıllarda artmış olmakla birlikte sözleşmelerin uygulanması konusunda ciddi sorunlar ve ihlaller devam etmektedir.

Grafik 1: Türkiye’nin ILO Sözleşmelerini Onay Durumuilo2

Türkiye ILO’ya 1932 yılında üye olsa da 1932-1946 arasında sadece bir sözleşme onaylandı. 1946-1959 döneminde ise 11 ILO sözleşmesi onaylandı. Bu sözleşmeler arasında 98 sayılı Sendikalaşma ve Toplu Sözleşme Hakkı Sözleşmesi de yer aldı. 1960-1980 döneminde 15 ILO sözleşmesi onaylandı. 1980’den günümüze ise 32 sözleşme kabul edildi. Türkiye ILO’nun 1948 tarihli ve  87 Sayılı Sendikalaşma Özgürlüğü ve Sendikalaşma Hakkının Korunması Sözleşmesini kabulünden 44 yıl sonra 1992 yılında onayladı.

ILO sözleşmeleri temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası sözleşmeler arasında olduğu için Anayasanın 90. Maddesi gereğince kanunların üstünde yer alıyor. Kanunlarla ILO sözleşmelerinin aynı konuda farklı hüküm içermesi durumunda ortaya çıkacak uyuşmazlıklarda ILO sözleşmelerinin ve ILO denetim organları kararlarının esas alınması gerekiyor.

Tablo 2: Dönemlere Göre Onaylanan ILO Sözleşmeleri

ilo3

 ILO Denetim Organlarında Türkiye’nin Durumu

ILO sözleşmelerine ilişkin denetim süreci raporlara dayalı yıllık düzenli denetim ve şikayetlere bağlı denetim olmak üzere iki kategoride yapılmaktadır. Raporlara dayalı denetim Sözleşme ve Tavsiyelerin Uygulanması Uzmanlar Komitesi) ile Standartların Uygulanması Konferans Komitesi (Aplikasyon Komitesi) tarafından yapılmaktadır. Şikayete bağlı denetim sürecinin en önemli organı ise Sendika Özgürlüğü Komitesi SÖK’tür. SÖK, sendikal hak ve özgürlüklere ilişkin denetim yapmaktadır.

Uzmanlar Komitesi Raporlarında Türkiye

Uzmanlar Komitesi, ILO’nun raporlara göre yıllık düzenli denetim sürecinin ilk aşamasıdır. 1926 yılında kurulan Uzmanlar Komitesinin genel müdürün önerisi üzerine ILO Yönetim Kurulunca atanan 20 üyesi vardır. Komite yansızlık, nesnellik, tam bağımsızlıkla görev yapan iş hukuku ve sosyal politika alanında birikim ve uzmanlığı olan ulusal ve uluslararası düzeyde tanınmış kimselerden oluşur. Komite çalışmalarını belgeler üzerinde yürütür, toplantı ve görüşmeleri gizlidir.

Komite ülkelerin onayladıkları sözleşmelerle ilgili gönderdikleri raporları, ülke mevzuatını, yargı kararlarını, Sendika Özgürlüğü Komitesi (SÖK) raporlarını ve sendikal örgütlerin görüş ve gözlemlerini dikkate alarak rapor hazırlar.

Uzmanlar Komitesi raporu her yıl Mart ayında yayınlanır. Rapor Haziran ayında toplanan Uluslararası Çalışma Konferansında ele alınır. Raporda çeşitli ülkelerin onayladıkları sözleşmelerle ilgili gözlemler ve talepler yer alır. Raporda üye ülkelerin onayladıkları bütün sözleşmelerle ilgili değil, ihlal ve sorun yaşanan sözleşmelerle ilgili gözlem ve görüşler yer alır. Komite kararlarını oy çokluğu ile alabilir ancak geleneksel olarak oy birliği ilkesi uygulanır. Bir ülkenin Uzmanlar Komitesi raporunda yer alması ILO sözleşmelerinin uygulanmasında sorunlar ve ihlaller olduğu anlamına gelir.

Türkiye 1995-2015 arasında 202 konuda Uzmanlar Komitesi raporlarında yer almıştır.  Türkiye her yıl çok sayıda ILO sözleşmesinin uygulanmasında yaşanan ihlaller ve sorunlar nedeniyle Uzmanlar Komitesi raporlarında eleştirilmektedir. Türkiye’nin Uzmanlar Komitesi raporlarında yer aldığı konular arasında sendikal hak ihlalleri ve çalışma hayatında ayrımcılık ön sıralarda yer almaktadır. Türkiye 1995-2015 döneminde 87 sayılı Sendika Hakkı ve Özgürlüğünün Korunması Sözleşmesi nedeniyle 18 kez, 98 sayılı Sendikalaşma hakkı ve Toplu Pazarlık Sözleşmesi nedeniyle 18 kez ve 111 sayılı İstihdamda Ayrımcılık Sözleşmesi nedeniyle 11 kez Uzmanlar Komitesi raporlarına girdi (Tablo 3).

Tablo 3: Uzmanlar Komitesi Raporlarında Türkiye
ilo4

Türkiye Uzmanlar Komitesi raporlarının müdavim ülkeleri arasında yer alıyor. Türkiye’nin Uzmanlar Komitesi raporlarında sıklıkla yer alması ILO sözleşmelerinin çok sık ihlal edildiği anlamına geliyor.

Aplikasyon (Standartların Uygulanması) Komitesi Gündeminde Türkiye

ILO’nun raporlara dayalı yıllık denetim sürecinin ikinci ayağını Aplikasyon Komitesi denetimi oluşturuyor. Aplikasyon Komitesi üçlülük ilkesine göre çalışmalarını yürütmektedir. Aplikasyon Komitesi, Uzmanlar Komitesi raporunun denetimini tamamlar. Aplikasyon Komitesi, Uzmanlar Komitesi raporunda yer alan değerlendirmelerden hareketle en ağır ihlal ve aykırılıkların yer aldığı bir ülkeler listesi hazırlar. Aplikasyon Komitesi, Uzmanlar Komitesinin en ağır tespitlerini dikkate almaktadır. Bu liste “kısa liste” olarak da bilinir. Bu listede yaklaşık 25 ülke yer alır. Aplikasyon Komitesi tartışmaları bu liste üzerinden yapılır. Bir ülkenin Aplikasyon Komitesi listesine girmesi ILO sözleşmelerinin ağır biçimde ihlal edildiği anlamına gelir. Aplikasyon Komitesine giren ülkelerin durumu açık tartışmayla ele alınır. Tartışmaların ardından Aplikasyon Komitesi raporu hazırlanır ve konferansa sunulur. Bu raporda gündeme alınan ülkelerden bazıları vahim ve acil hak ihlalleri nedeniyle “özel paragraf” denilen bir değerlendirmeye alınabilir.

Türkiye, sık sık ILO Aplikasyon Komitesi gündemine alınmaktadır. 1995-2015 arasında Türkiye 14 kez Aplikasyon Komitesi gündemine alınmıştır.  Türkiye, AKP hükümetleri döneminde ise yedi kez Aplikasyon Komitesi gündemine alınmıştır. AKP döneminde  Aplikasyon Komitesi gündemine alınma gerekçelerinden 6’sı sendikal haklara ilişkin  87 ve 98 sayılı sözleşmelerinin ihlali nedeniyledir (Tablo 4).

Tablo 4: Aplikasyon Komitesi Gündeminde Türkiye (1995-2015)
ilo5

Açıklama: 26 Sayılı Asgari Ücret Belirleme Yöntemi Sözleşmesi, 87 Sayılı Sendikalaşma Özgürlüğü ve Sendikalaşma Hakkının Korunması Sözleşmesi, 98 Sayılı Sendikalaşma ve Toplu Sözleşme Hakkı Sözleşmesi 122 Sayılı İstihdam Politikası Sözleşmesi, 155 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşme, 158 Sayılı Hizmet İlişkisine Son Verilmesi Sözleşmesi.

Türkiye son 10 yılda Aplikasyon Komitesinde en çok ele alınan ülkeler arasında yer almaktadır. 2005-2015 döneminde Belarus ve Guatemala 9 kez Aplikasyon Komitesi gündemime alınırken, Türkiye, İran ve Myanmar ile birlikte 7 kez gündeme alınan ülkeler arasında yer almaktadır. Türkiye en çok gündeme alınan ülkeler arasında ikinci sırada ve ilk beş içindedir.

Türkiye Bangladeş, Kamboçya, Moritanya, Pakistan, Filipinler, Kore ve Malezya gibi ülkelerden daha fazla Aplikasyon Komitesinin gündeminde yer almıştır. Son 10 yılda 90’ı aşkın ülke Aplikasyon Komitesi gündemine girmiştir. Türkiye gündeme alınma sıklığı en yüksek beş ülke içindedir (Grafik 2).

Grafik 2: Aplikasyon Komitesinde En Çok İncelenen Ülkeler 2005-2015

ilo6

 

 Sendika Özgürlüğü Komitesinde Türkiye

Sendika Özgürlüğü Komitesi (SÖK) Şikayetlere dayalı özel denetim mekanizmasıdır.  Bu denetim biçimi özel olarak sendikal haklar konusundadır.  87 ve 98 sayılı sözleşmeleri kapsar. Onaydan bağımsız biçimde işletilir.  1951’de kurulan SÖK, yakınmalara dayalı özel denetim mekanizmasının temel organıdır. Bağımsız ve etkili bir denetim organıdır. Yönetim Kurulu tarafından ve Yönetim Kurulu üyeleri arasından seçilen dokuz asıl ve dokuz yedek üyeden oluşur.  Tarafların üçer üyesi SÖK’te yer alır. Uygulamada işçi üyeler Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu (ITUC), işveren üyeler ise Uluslararası İşverenler Örgütü (IOE) tarafından belirlenir. SÖK, ILO sözleşmelerinin yorumlanması konusunda önemli bir işlev görür.

Türkiye raporlara dayalı denetim de olduğu gibi şikayetlere dayalı denetimde de sık sık gündeme gelen bir ülkedir. Türkiye bugüne değin 38 vaka nedeniyle SÖK’e şikayet edildi. Halen bu dosyaların 7’si açık durumdadır.  Türkiye 1980 sonrasında 27 vaka nedeniyle SÖK tarafından ele alındı. Bu vakaların 12’si 2003-2014 döneminde, AKP hükümetleri döneminde gerçekleşti (Tablo 5).

Tablo 5: Sendika Özgürlüğü Komitesinde Türkiye Hakkında Şikayet Sayısı

ilo7

Sonuç ve öneriler

Uluslararası Çalışma Örgütü ILO’nun 105. Çalışma Konferansı toplanırken Türkiye’nin ILO karnesi oldukça zayıf görünüyor. ILO sözleşmelerinin sadece yüzde 31’ini onaylayan Türkiye, bu sözleşmelerin uygulanması için gerekli düzenlemeleri yapmıyor ve sözleşmelere uygun davranmıyor. ILO sözleşmelerine ilişkin yaşanan hak ihlalleri nedeniyle Türkiye sık sık ILO denetim organları gündemine alınıyor ve eleştiriliyor. Türkiye en çok hak ihlali yaşanan ülkeler arasında ilk sıralarda yer alıyor.

  • Türkiye başta 131 Sayılı Asgari Ücrete, 172 Sayılı Turizm Çalışanlarının Çalışma Koşullarına, 173 Sayılı İşçi Alacaklarının Korunmasına ve 189 Sayılı Ev Eksenli Çalışanlara ilişkin sözleşmeler olmak üzere, henüz onaylamadığı ILO sözleşmelerini bir an önce onaylamalıdır.
  • ILO sözleşmelerinin ihlaline son verilmeli, sözleşmelere aykırı mevzuat hızla değiştirilmelidir.
  • Türkiye, ILO denetim organlarının eleştiri ve tavsiyelerini dikkate alınarak mevzuat ve uygulamasını ILO standartları ile uyumlu hale getirmelidir.

“Türkiye’nin İLO Karnesi” başlıklı raporumuza PDF formatında ulaşmak için tıklayınız.

ITUC ETUC